Khi triển khai công nghệ IoT cần lưu ý những gì về bảo mật?

Trong kỷ nguyên số hóa, công nghệ IoT (Internet of Things) đang trở thành nền tảng quan trọng giúp doanh nghiệp và cá nhân nâng cao hiệu suất, tiết kiệm chi phí và tối ưu quy trình. Tuy nhiên, cùng với lợi ích đó là thách thức lớn về an toàn thông tin và bảo mật dữ liệu. Do đó, việc đảm bảo bảo mật cần được đặt lên hàng đầu ngay từ khâu thiết kế và triển khai IoT, thay vì xử lý khi sự cố đã xảy ra.

1. Tổng quan về công nghệ IoT và thách thức bảo mật

1.1. Công nghệ IoT là gì?

Công nghệ IoT là hệ thống gồm các thiết bị thông minh được kết nối Internet để thu thập, trao đổi và xử lý dữ liệu mà không cần sự can thiệp trực tiếp của con người. Các thiết bị này có thể là cảm biến, camera, máy móc, phương tiện vận tải hay thiết bị gia dụng. IoT giúp doanh nghiệp tự động hóa quy trình, tối ưu chi phí và tăng hiệu quả vận hành.

1.2. Vấn đề bảo mật trong môi trường IoT

Không giống hệ thống CNTT truyền thống, IoT có hàng triệu điểm kết nối, khiến việc bảo vệ trở nên phức tạp. Một thiết bị nhỏ như cảm biến nhiệt độ hay camera giám sát cũng có thể trở thành điểm yếu nếu không được mã hóa hoặc cập nhật phần mềm định kỳ.

Các mối đe dọa phổ biến bao gồm:

• Tấn công DDoS: Tin tặc chiếm quyền kiểm soát hàng ngàn thiết bị để tạo ra lưu lượng tấn công lớn.

• Rò rỉ dữ liệu: Thông tin người dùng, vị trí hoặc thông số hệ thống bị lộ ra ngoài.

• Chiếm quyền điều khiển thiết bị: Hacker có thể ra lệnh tắt hệ thống hoặc thay đổi hoạt động của thiết bị.

• Phần mềm độc hại (malware): Tự động lây lan qua mạng IoT để thu thập dữ liệu hoặc phá hoại.

2. Vì sao bảo mật là thách thức lớn nhất trong công nghệ IoT

Một trong những lý do khiến bảo mật IoT trở nên phức tạp là do số lượng thiết bị quá lớn, hoạt động liên tục và thường được đặt ở nhiều vị trí khác nhau. Nhiều thiết bị có tài nguyên phần cứng hạn chế, không đủ khả năng cài đặt các giải pháp bảo mật mạnh như tường lửa hay phần mềm chống virus. Thêm vào đó, nhiều nhà sản xuất thiết bị IoT ưu tiên chi phí và tính năng hơn là an toàn thông tin, dẫn đến tình trạng thiết bị phát hành ra thị trường nhưng thiếu cơ chế mã hóa dữ liệu, xác thực người dùng hoặc cập nhật bảo mật định kỳ.

Một vấn đề khác là chuỗi cung ứng IoT thường rất dài. Một thiết bị có thể được sản xuất tại một quốc gia, sử dụng chip từ nhà cung cấp khác, phần mềm từ bên thứ ba và kết nối đến nền tảng điện toán đám mây. Chỉ cần một mắt xích trong chuỗi này bị xâm phạm, toàn bộ hệ thống có thể bị tấn công. Vì thế, triển khai công nghệ IoT an toàn không chỉ là bảo vệ thiết bị, mà còn là bảo vệ toàn bộ vòng đời dữ liệu – từ khi thu thập, truyền tải, lưu trữ đến phân tích và sử dụng.

3. Các mối đe dọa phổ biến trong hệ thống IoT

Có hàng loạt kiểu tấn công đặc trưng trong môi trường IoT, trong đó phổ biến nhất là tấn công DDoS (từ chối dịch vụ phân tán). Tin tặc chiếm quyền điều khiển hàng nghìn thiết bị IoT để tạo ra lưu lượng truy cập giả mạo, khiến hệ thống máy chủ quá tải và ngừng hoạt động. Ngoài ra, phần mềm độc hại (malware) có thể được cài vào thiết bị IoT để thu thập thông tin người dùng hoặc gửi dữ liệu sai lệch. Một dạng tấn công nguy hiểm khác là man-in-the-middle, khi kẻ tấn công chặn luồng dữ liệu giữa thiết bị và máy chủ để đánh cắp thông tin hoặc tiêm mã độc.

Không dừng lại ở đó, rò rỉ dữ liệu cá nhân cũng là vấn đề nghiêm trọng. Các thiết bị IoT trong lĩnh vực y tế, giao thông hoặc nhà thông minh thường lưu trữ dữ liệu rất nhạy cảm như vị trí, thói quen sinh hoạt, tình trạng sức khỏe… Nếu dữ liệu này bị lộ, hậu quả có thể ảnh hưởng đến cả người dùng và doanh nghiệp vận hành. Do đó, doanh nghiệp cần xác định rõ các loại dữ liệu cần thu thập, lưu trữ và bảo vệ, đồng thời tuân thủ quy định pháp luật về quyền riêng tư người dùng.

4. Các nguyên nhân chủ yếu dẫn đến rủi ro bảo mật

Một trong những nguyên nhân hàng đầu là thiếu chính sách quản lý bảo mật tổng thể. Nhiều tổ chức triển khai công nghệ IoT nhưng không có quy trình rõ ràng về việc ai chịu trách nhiệm giám sát bảo mật, ai được phép truy cập và cách xử lý khi xảy ra sự cố. Bên cạnh đó, việc sử dụng mật khẩu mặc định và không thay đổi khi triển khai là lỗi phổ biến khiến hacker dễ dàng xâm nhập.

Ngoài ra, thiếu cập nhật phần mềm định kỳ là vấn đề nghiêm trọng. Nhà sản xuất thường phát hành bản vá bảo mật khi phát hiện lỗ hổng, nhưng người dùng không cập nhật khiến thiết bị tồn tại nguy cơ bị khai thác. Một lỗi khác là kết nối mạng IoT chung với mạng văn phòng hoặc mạng điều hành, khiến nếu một thiết bị IoT bị tấn công, hacker có thể lan sang toàn bộ hệ thống CNTT của doanh nghiệp. Điều này chứng minh rằng bảo mật IoT không thể xem là trách nhiệm riêng của phòng kỹ thuật, mà cần sự phối hợp đa tầng giữa IT, quản lý và người dùng.

5. Nguyên tắc bảo mật khi triển khai công nghệ IoT

Một nguyên tắc cơ bản là xây dựng bảo mật theo nhiều lớp (Defense in Depth). Điều này có nghĩa là, thay vì chỉ dựa vào một biện pháp duy nhất, hệ thống cần có nhiều lớp bảo vệ, từ mã hóa dữ liệu, xác thực người dùng, tường lửa cho đến giám sát lưu lượng mạng. Các thiết bị IoT nên được cấu hình xác thực hai chiều để đảm bảo chỉ thiết bị hợp lệ mới có thể giao tiếp với máy chủ trung tâm. Đồng thời, toàn bộ dữ liệu truyền đi nên được mã hóa bằng giao thức TLS hoặc HTTPS để ngăn chặn nghe lén hoặc giả mạo.

Song song, doanh nghiệp cần quản lý firmware chặt chẽ. Mỗi bản cập nhật phải có chữ ký số xác thực để tránh bị chèn mã độc. Tính năng cập nhật tự động qua OTA (Over-the-Air) nên được kích hoạt, giúp hệ thống luôn duy trì ở phiên bản bảo mật mới nhất. Ngoài ra, việc phân vùng mạng riêng cho IoT giúp cô lập rủi ro, đảm bảo nếu một thiết bị bị tấn công, các hệ thống quan trọng khác vẫn an toàn.

6. Giải pháp bảo mật tổng thể cho hệ thống IoT doanh nghiệp

Một hệ thống IoT an toàn không thể dựa vào biện pháp tạm thời mà cần chiến lược bảo mật tổng thể từ thiết kế đến vận hành. Trước hết, doanh nghiệp cần tiến hành đánh giá rủi ro bảo mật (Security Risk Assessment) để xác định điểm yếu trong hệ thống. Sau đó, xây dựng mô hình quản trị bảo mật gồm các quy tắc rõ ràng về quyền truy cập, lưu trữ dữ liệu và phản ứng sự cố.

Việc ứng dụng AI và Machine Learning trong giám sát an ninh IoT đang trở thành xu hướng hiệu quả. Các thuật toán học máy có thể tự động nhận biết hành vi bất thường, ví dụ thiết bị gửi dữ liệu đến địa chỉ lạ hoặc hoạt động vào giờ không hợp lệ. Nhờ vậy, doanh nghiệp có thể phát hiện tấn công sớm trước khi gây hậu quả nghiêm trọng. Ngoài ra, nên triển khai giải pháp bảo mật đám mây (Cloud Security) cho các nền tảng IoT quy mô lớn, giúp dữ liệu được sao lưu, mã hóa và giám sát liên tục bởi hệ thống tự động.

7. Tầm quan trọng của kiểm thử và đánh giá định kỳ

Ngay cả hệ thống bảo mật tốt nhất cũng có thể xuất hiện lỗ hổng nếu không được kiểm tra thường xuyên. Doanh nghiệp nên thực hiện kiểm thử xâm nhập (Penetration Testing) định kỳ, nơi các chuyên gia an ninh mô phỏng hành vi tấn công thật để phát hiện điểm yếu tiềm ẩn. Bên cạnh đó, việc đánh giá tuân thủ tiêu chuẩn bảo mật quốc tế như ISO/IEC 27001 hoặc NIST giúp đảm bảo hệ thống IoT đáp ứng yêu cầu toàn cầu, đặc biệt với doanh nghiệp muốn mở rộng ra thị trường quốc tế.

Ngoài ra, doanh nghiệp cần tổ chức đào tạo nhận thức bảo mật IoT cho nhân viên. Con người vẫn là mắt xích yếu nhất trong mọi hệ thống. Nhân viên cần hiểu cách bảo mật thiết bị, tránh chia sẻ mật khẩu hoặc kết nối thiết bị cá nhân không được kiểm duyệt vào mạng IoT của công ty.

8. Hướng đến mô hình bảo mật Zero Trust trong IoT

Khái niệm Zero Trust Security (Bảo mật không tin cậy mặc định) đang trở thành chiến lược trọng tâm trong triển khai công nghệ IoT hiện đại. Thay vì tin tưởng mọi thiết bị trong mạng, Zero Trust yêu cầu xác minh mọi yêu cầu truy cập, dù đến từ bên trong hay bên ngoài. Điều này đảm bảo rằng mỗi thiết bị, mỗi gói dữ liệu đều được kiểm tra tính hợp lệ trước khi giao tiếp.

Trong môi trường IoT, Zero Trust giúp hạn chế đáng kể việc hacker lợi dụng thiết bị nội bộ để mở rộng tấn công. Kết hợp với trí tuệ nhân tạo, doanh nghiệp có thể thiết lập cơ chế xác minh động, nơi hệ thống tự động điều chỉnh quyền truy cập dựa trên hành vi và độ tin cậy thời gian thực. Đây chính là hướng đi bền vững để đảm bảo IoT phát triển an toàn và đáng tin cậy trong tương lai.

9. Bảo mật – điều kiện tiên quyết của thành công trong công nghệ IoT

Công nghệ IoT mở ra một thế giới kết nối rộng lớn, nơi mọi dữ liệu đều có thể mang lại giá trị cho doanh nghiệp và xã hội. Tuy nhiên, giá trị đó chỉ thực sự bền vững khi được bảo vệ bởi lớp bảo mật vững chắc. Việc xem nhẹ bảo mật không chỉ khiến hệ thống dễ bị tấn công mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín thương hiệu, niềm tin khách hàng và cả tính mạng con người trong một số lĩnh vực như y tế hay giao thông thông minh.

Vì vậy, doanh nghiệp cần xem bảo mật như trụ cột chính của mọi dự án IoT, đầu tư đúng mức về nhân lực, quy trình và công nghệ. Một hệ thống IoT được bảo mật toàn diện không chỉ giúp vận hành an toàn, mà còn tạo lợi thế cạnh tranh bền vững trong thời đại số hóa toàn cầu.

Công Ty CP ADS JSC
Địa chỉ: Tầng 4, Tòa nhà IOS, Số 29 Đường 18, phường Hiệp Bình, Thành Phố Hồ Chí Minh.
Fanpage: ADS AJC
Website: https://adstechnology.vn/